Gedeon, Johanna2024. március 28., csütörtök
Tudomány

A tuberkulózis az újkőkor óta kíséri az emberiséget

National Geographic Magyarország

Az egykori svéd püspök földi maradványai vezettek el a felfedezéshez.

Peder Winstrup
Forrás: Sepia Times/Universal Images Group via Getty Images

Peder Winstrup Lund városának püspöke volt a 17. században, maradványai természetes módon mumifikálódtak a Lundi Katedrális kriptájában. A Max Planck Emberi Történettudományi Intézet, a Lundi Egyetem, és a Svéd Nemzeti Múzeum közös munkája révén derült fény az egykori püspök tuberkulózisára, és sikerült a maradványaiból genetikai elemzésre alkalmas baktériumtöredékeket is kivonni. Ez lett az eddigi legjobb minőségű ősi Mycobacterium tuberculosis genom, amit sikerült a világon feltárni.

A felfedezéshez a Svéd Nemzeti Múzeum antropológusa, Caroline Arcini munkája vezetett el: a kutatónő és munkatársai kis meszesedett területre bukkantak a püspök kiváló állapotban fennmaradt tüdőszövetén, amelyből tudták, hogy részletesebb elemzést érdemel. „Arra gyanakodtunk, hogy valamiféle tüdőbetegség nyomaira bukkantunk rá, és a tbc volt az első jelölt a listánkon. A legjobb út a DNS-elemzés volt ahhoz, hogy kiderítsük” – mondta Arcini.

A becslések szerint a világ népességének kb. negyede találkozhat a tuberkulózis baktériumával élete során, Winstrup püspök egyike lehetett annak a rengeteg embernek, aki a középkor utáni Európában dúló „fehér pestis”, vagyis tbc járványa áldozatává lett. Jelenleg ez a betegség a legelterjedtebbek egyike a világon, és a baktériumfertőzések közt ez felel a legtöbb halálozásért. A fertőzés globális elterjedtsége miatt az a nézet, hogy a betegség több tízezer éve kíséri az embert, és már akkor magunkkal hoztuk, amikor elhagytuk Afrikát. Azonban néhány genetikai elemzés a közelmúltban ezzel ellentétes eredményekre jutott arról, hogy mióta áll fenn a kórokozó és a gazdaszervezet (vagyis az ember) közti kapcsolat. Egy kutatócsoport 2014-ben amerikai őslakosok régiDNS elemzésével arra jutott, hogy mintegy 6000 éve sújtja csak az emberiséget ez a kór, ám az eredményüket szkeptikusan fogadták, mivel egyedül amerikai régiDNS vizsgálatokon alapult, így nem képviselheti a ma élő emberekben elterjedt kórokozó múltját.

„A püspök tüdőbetegsége új lehetőséget biztosított számunkra ahhoz, hogy az európai múltból is vizsgálhassunk DNS-mintát, s újra elemezzük a betegség eredetét” – mondta Dr. Kirsten Bos, a kutatás egyik vezetője, a Max Planck Emberi Történettudományi Intézet ősi kórokozók vizsgálatával foglalkozó csoportjának vezetője. „Ha sikerülne a püspök baktériumának genomját rekonstruálni, az biztos, és független eredményt adna a tbc korát illetően.”

A püspök tüdejének meszes csomóiból sikerült kivonni a baktérium DNS-ét, és Susanna Sabin (szintén a Max Planck Emberi Történettudományi Intézet kutatója) csapatával a Genome Biology szakfolyóiratban közölte is annak elemzését. „A genom rendkívüli minőségű, elképesztően ritka, hogy ilyen kiváló állapotban maradjon fenn a régiDNS!” – tette hozzá Bos.

A püspök halálát napra pontosan ismerjük, így ehhez lehetett kalibrálni a baktérium genetikai változásait, amelyet más tuberkulózis-elemzésekből nyert adatokkal összevetve állapított meg a kutatócsoport. A többféle molekuláris óra módszerével elvégzett vizsgálatok mind arra mutattak, hogy a tbc viszonylag fiatal betegségünk. Ezzel független, más földrajzi területről eredő bizonyíték született, amely azonban a 2014-es kutatás eredményével egybecsengő adattal szolgált: a tuberkulózis a neolitikum idején vált emberi kórokozóvá. Ez az időszak az állattenyésztés és a letelepült életmód kezdeteit is jelenti.
„Az újkőkori átalakulásnak számos emberi kórokozó felbukkanásában igen fontos szerepe volt” –tette hozzá Denise Kühnert, aki a Max Planck Emberi Történettudományi Intézetben egy kórokozók terjedését vizsgáló csoport vezetője, és a mostani vizsgálat egyik résztvevője.

„A tbc esetében a mostaninál biztosabb adatokat csak még régebbi DNS-minták adhatnának, azonban annak kicsi az esélye, hogy a Winstrup püspökéhez fogható minőségű genetikai nyomokra bukkanhatnánk.” – tette hozzá Bos.

„Azért persze reménykedünk abban, hogy talán hozzájutunk a betegség felbukkanása idejéből való genomhoz, esetleg a baktérium közvetlen ősének genomjához valamikor a jövőben” – egészítette ki Sabin.

Ez volt a legnagyobb folyamidelfin

Ez volt a legnagyobb folyamidelfin

A ma élő dél-ázsiai folyami delfinek rokona volt az az állat, amely Amazónia perui részén élt 16 millió évvel ezelőtt, és akár 3,5 méteresre is nőhetett.

Környezetbarát felújítás

Környezetbarát felújítás

Az építészetben nemcsak az új épületeknél, hanem már a régiek felújításánál is eljárhatunk klímabarát,környezetbarát módon.

Élő tank a triászból

Élő tank a triászból

A krokodilok egy eddig ismeretlen, 215 millió éve élt ősi rokonát azonosították texasi kutatók.

Soha többé hólapát?

Soha többé hólapát?

Egy új fejlesztésnek köszönhetően az önmelegítő betonon nem fog megtapadni a hó vagy a jég, így talán majd elfelejthetjük a hólapátot vagy az útszórást - legalábbis bizonyos körülmények között.

A klímaváltozás tovább növeli az élelmiszerárakat

A klímaváltozás tovább növeli az élelmiszerárakat

A sokak számára már most is igen magas élelmiszerárak a klímaváltozás hatására még magasabbra szöknek majd.

National Geographic 2024. márciusi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

18 780 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket